علت یاتاقان زدن ماشین؛ از کجا بفهمیم ماشین یاتاقان زده؟

اگه تا حالا با یه تعمیرکار حرفه‌ای سروکار داشته باشی و ازش بپرسی کدوم قطعه توی موتور ماشین خیلی حساسه، احتمال زیاد اولین چیزی که می‌گه یاتاقانه. حالا شاید بپرسی اصلاً یاتاقان زدن یعنی چی؟ وقتی ماشین یاتاقان می‌زنه، یعنی بین میل‌لنگ و یاتاقان روغن‌رسانی درست انجام نشده و اصطکاک زیاد باعث ساییدگی شدید یا حتی قفل شدن موتور شده. با شناخت علت یاتاقان زدن و رعایت چند تا نکته ساده، خیلی راحت می‌تونی جلوی این اتفاق گرون و دردسرساز رو بگیری. در ادامه با هم هفت تا از اصلی‌ترین علائم یاتاقان زدن و دلیل‌های وقوعش رو بررسی می‌کنیم.

یاتاقان زدن ماشین یعنی چی؟

اگه بخوای بدونی دقیقاً یاتاقان زدن چیست، باید اول بدونی یاتاقان چه نقشی توی موتور داره. یاتاقان یه قطعه فلزی نیم‌دایره‌ایه که بین میل‌لنگ و شاتون قرار می‌گیره و باعث می‌شه حرکت این دو قطعه نرم و بدون اصطکاک زیاد انجام بشه. روی سطح یاتاقان یه لایه نرم به اسم بابیت قرار داره که باعث لغزش راحت قطعات روی هم می‌شه. تا وقتی روغن‌کاری به‌درستی انجام بشه، موتور خیلی روان کار می‌کنه. اما اگه روغن کم بشه یا حرارت بالا بره، این لایه آسیب می‌بینه و اصطکاک به شدت زیاد می‌شه.

وقتی اصطکاک بالا بره، یاتاقان شروع به داغ شدن می‌کنه و لایه بابیت ذوب می‌شه. در نتیجه میل‌لنگ و شاتون به هم می‌چسبن و موتور دیگه نمی‌تونه آزادانه بچرخه. این دقیقاً همون چیزیه که بهش می‌گن یاتاقان زدن ماشین. تو این حالت معمولاً صدای تق‌تق یا کوبش از موتور شنیده می‌شه و اگه به موقع رسیدگی نشه، ممکنه کل موتور آسیب ببینه و حتی از کار بیفته.

چرا ماشین یاتاقان می‌زند؟

احتمالاً برات پیش اومده که شنیدی یه ماشین یاتاقان زده و برات سؤال شده که اصلاً یاتاقان زدن چیست و چرا همچین اتفاقی می‌افته؟ در ادامه اصلی‌ترین دلایل این مشکل، رو بررسی می‌کنیم:

1. استفاده از روغن موتور بی‌کیفیت

خیلی از راننده‌ها فکر می‌کنن هر روغنی که تو بازار هست، کار خودش رو می‌کنه، اما واقعیت اینه که کیفیت روغن موتور تأثیر مستقیم روی سلامت موتور و مخصوصاً یاتاقان داره. روغن‌های بی‌کیفیت معمولاً زودتر خاصیت خودشون رو از دست می‌دن و ذرات ناخالص داخلشون ته‌نشین می‌شن. همین ناخالصی‌ها به‌مرور باعث خوردگی و ساییدگی قطعات حساس موتور، مثل میل‌لنگ و یاتاقان، می‌شن. از طرفی، وقتی روغن نتونه به‌خوبی اصطکاک رو کم کنه، دما بالا می‌ره و فشار زیادی روی یاتاقان میاد. در نتیجه، لایه نرم بابیت ذوب می‌شه، تماس مستقیم فلز با فلز اتفاق می‌افته و موتور دچار همون اتفاق معروف یعنی یاتاقان زدن می‌شه.

برای انتخاب بهترین روغن موتور می‌تونید به راهنمای خرید روغن موتور مراجعه کنید و همزمان با بهره‌گیری از سرویس تعویض روغن موتور در محل، می‌تونید بدون دردسر و سریع سلامت موتور خودروی خودتون رو تضمین کنید.

2. عدم تعویض به‌موقع روغن موتور و فیلتر روغن

اگه روغن موتور رو دیر عوضش کنی، خاصیت روان‌کاریش رو از دست می‌ده و دیگه نمی‌تونه اصطکاک بین قطعاتی مثل میل‌لنگ و یاتاقان رو کنترل کنه. در نتیجه، باعث حرارت زیاد، ساییدگی و در نهایت خرابی یاتاقان میشه. معمولاً کارشناسا توصیه می‌کنن هر ۵ تا ۶ هزار کیلومتر یه‌بار روغن و فیلتر رو باهم عوض کنی تا روغن تازه بتونه کار خودش رو درست انجام بده. بی‌توجهی به زمان تعویض روغن موتور، یکی از شایع‌ترین علت‌ یاتاقان زدن موتوره که خیلیا حتی متوجهش هم نمی‌شن.

3. خرابی پمپ روغن موتور

حالا یه وقتایی هم مشکل از خود روغن نیست، بلکه از نرسیدن روغن به قطعاته؛ اینجا معمولاً باید دنبال پمپ روغن بگردی. وظیفه پمپ اینه که روغن رو با فشار مشخص به همه بخش‌های موتور برسونه. اگه این قطعه خراب بشه یا فشارش بیفته، روغن کافی به یاتاقان نمی‌رسه و اونجا دیگه اصطکاک به اوج خودش می‌رسه. در بعضی موارد هم نشتی روغن باعث افت فشار می‌شه و نتیجه‌اش باز هم همونه؛ یاتاقان زدن موتور. پس اگه دیدی چراغ روغن روی داشبورد روشن شد یا موتور صدای غیرعادی داد، اصلاً بی‌خیال نشو، چون ممکنه همون لحظه داری به سمت یه یاتاقان زدن اساسی می‌ری.

4. خرابی سیستم خنک‌کننده موتور

سیستم خنک‌کننده در واقع مثل یه کولر مخصوص موتوره؛ وظیفه‌اش اینه که دمای موتور رو در یه حد استاندارد نگه داره تا هیچ قطعه‌ای، مخصوصاً یاتاقان، بیش از حد داغ نشه. حالا اگه رادیاتور، واترپمپ یا حتی یه شیلنگ ساده این سیستم درست کار نکنه، دمای موتور بالا می‌ره. وقتی حرارت زیاد بشه، فلز یاتاقان تغییر شکل می‌ده، بابیت شروع به ذوب شدن می‌کنه و اصطکاک بالا می‌ره. نتیجه‌اش هم چیزی نیست جز همون فاجعه‌ای که بهش می‌گن علت یاتاقان زدن موتور. پس اگه دیدی آمپر آب رفت بالا یا بخار از زیر کاپوت بلند شد، بدون ممکنه یکی از نشونه‌های اولیه یه یاتاقان زدن باشه.

5. رانندگی با دور موتور بالا

یکی دیگه از دلایل رایج و البته قابل پیشگیری، رانندگی با دور موتور بالاست؛ خیلی‌ها مخصوصاً راننده‌های کم‌تجربه، عادت دارن با گاز دادن بی‌مورد یا تعویض دیرهنگام دنده، موتور رو تحت فشار بذارن. این کار باعث می‌شه قطعات داخل موتور دائم با سرعت و فشار بالا کار کنن، حرارت زیاد تولید بشه و در نهایت روغن‌کاری درست انجام نشه. حالا حدس میزنی چی می‌شه؛ بله، دوباره همون داستان تکراری، یاتاقان زدن ماشین! پس یادت باشه همیشه با دور موتور متعادل رانندگی کن، چون یه گاز اضافه ممکنه چند میلیون هزینه روی دستت بذاره.

6. جا زدن اشتباه یاتاقان

یاتاقان باید با دقت میلی‌متری سر جاش نصب بشه تا بتونه فشار و اصطکاک رو به‌درستی تحمل کنه. حالا اگه موقع تعمیر، یاتاقان یه ذره کج جا بخوره یا با گشتاور نامناسب بسته بشه، اون بخش از موتور باید بار بیشتری رو تحمل کنه. نتیجه این فشار اضافه، گرم شدن بیش از حد و در نهایت علت یاتاقان زدن موتوره. البته این اتفاق زیاد رایج نیست، ولی متأسفانه گاهی تو تعمیرگاه‌هایی که تخصص کافی ندارن، پیش میاد.

7. پایان عمر مفید یاتاقان

یاتاقان هم مثل هر قطعه دیگه‌ای عمر داره؛ با گذشت زمان و کارکرد زیاد موتور، این قطعه کم‌کم ساییده می‌شه و خاصیت خودش رو از دست می‌ده. وقتی به انتهای عمر مفیدش برسه، احتمال خوردگی، لقی و از بین رفتن لایه بابیت خیلی زیاد می‌شه. اینجاست که دوباره اصطکاک بالا می‌ره و همون سناریوی آشنا تکرار می‌شه؛ یاتاقان زدن ماشین. برای پیشگیری از این مشکل، توصیه می‌شه هر حدود ۱۰۰ هزار کیلومتر، یاتاقان‌ها بررسی و در صورت نیاز تعویض بشن.

از کجا بفهمیم ماشین یاتاقان زده؟

حالا که با علت یاتاقان زدن ماشین آشنا شدیم، وقتشه بدونیم از کجا بفهمیم موتور دچار این مشکل شده یا نه. خوشبختانه چند نشونه مشخص هست که می‌تونه بهت هشدار بده قبل از اینکه قضیه جدی بشه.

• خودرو استارت می‌خوره ولی روشن نمیشه: این نشونه معمولا وقتی یاتاقان شدیداً آسیب دیده باشه رخ می‌ده، چون اصطکاک بین قطعات اونقدر بالاست که موتور توان حرکت نداره.
• صدای تق‌تق هنگام گاز دادن، به‌خصوص در دور موتور بالا: صدای معروف یاتاقان زدن همینه؛ وقتی لایه بابیت ذوب یا آسیب ببینه، فلز میل‌لنگ و شاتون به هم می‌رسه و اون صدای تق‌تق مشخص به گوش می‌رسه.
• چراغ چک روغن روشن می‌شود: کمبود روغن یا فشار پایین روغن باعث افزایش اصطکاک می‌شه و چراغ هشدار روغن روی داشبورد روشن می‌شه.
• شروع حرکت خودرو با صدای غیرعادی و لرزش موتور: اگه موقع حرکت کردن ماشین صدا و لرزش غیرطبیعی حس کردی، این هم می‌تونه نشونه یاتاقان زدن باشه.
• کاهش قدرت موتور: وقتی یاتاقان آسیب می‌بینه، اصطکاک بالا می‌ره و موتور دیگه نمی‌تونه انرژی خودش رو درست منتقل کنه، در نتیجه شتاب و قدرت موتور کم می‌شه.

در نهایت، هر کدوم از این علائم می‌تونه به تنهایی به یه مشکل دیگه هم اشاره داشته باشه، اما ترکیبشون و مخصوصاً صدای تق‌تق موتور، مهم‌ترین و قابل اعتمادترین علائم یاتاقان زدن ماشین هستن. پس وقتی همچین چیزایی رو دیدی، بهتره هرچه زودتر ماشینت رو پیش یه تعمیرکار حرفه‌ای ببری تا از فاجعه بزرگ جلوگیری بشه.

نتیجه‌گیری

در این مقاله کامل بررسی کردیم که یاتاقان زدن چیست، علت یاتاقان زدن موتور چیه و چه علائم یاتاقان زدن را می‌تونیم در خودرو تشخیص بدیم. همان‌طور که دیدیم، حتی تعویض یاتاقان وقتی هنوز سایر قطعات موتور سالم باشن، هزینه زیادی روی دست شما میذاره و اوضاع وقتی جدی میشه که به‌خاطر سهل‌انگاری، سایر بخش‌های موتور هم آسیب ببینن؛ در این حالت نه تنها خرج یاتاقان، بلکه هزینه‌های تعمیر کل موتور نیز روی دستت میمونه. با کمی دقت و توجه، می‌تونی جلوی یاتاقان زدن موتور ماشین رو بگیری و هم عمر موتور را افزایش بدی، هم از خرج‌های سنگین جلوگیری کنی.